“الكرد في إدلب بين التهميش السياسي ودورهم في الثورة الوطنية السورية”

بارودوخى سیاسى كورد لە ئیدلب

سیاسەتی تەبعیضکارانەى عه‌ره‌بکردن، دووربوونى جیهانیى ئیدلب لە ڕۆژئاڤا و شێوەى بیرۆکەی ئایدیۆلۆژیای ئاینى، هۆى كەمبوونەوەى چەندین جۆری هۆشیارى نەتەوەیی كوردى بووه‌. ئەم فاکتۆرانە هەروەها کاریگەرییان هەبووە لەسەر كوشتنەوەى كەلەپووری نەتەوەییى كوردى، كە لەناو مەلەى کەلتووری عه‌ره‌بی تەواو خواردووەتە ناو. بەهۆى ئەمەوە، بارودوخى نەتەوەیی كورد لە ئیدلب، نە نیشانەى كۆمەڵێك ڕێكخراوى كوردى بە مانای ڕاستى تێدابوو، نەیش کەسایەتى نەتەوەیی سیاسەتى كوردی خالص دیاربوو، هەرچۆنێك کە لەکاتی داهاتوو دا کەسایەتى تایبەتى سیاسى بە ناوى نیشتیمانى یان دینى خۆیان نیشاندانیان داوە، وەکو کەسایەتى تەمەنەکییەکانى شۆڕشی پێشین، وەک یاسایوان و شۆڕشگێرى كوردى “ئبرایم ھەنانو”.

– یاسایوانى شۆرشگێر ئبرایم ھەنانو

ئبرایم ھەنانو كوردێك بوو لە شاری کفر تخاریم، بەڵام زۆرێك لە كەسانى ناسیۆنالیست و تەبعیضکار هەوڵیان داوە بۆ شاردنەوەى ناسەبی كوردى، وەک ئەو نووسەرانەى كە ناویان لە سەر ئەو کتێبە نووسیوە، بە بێ بەرهەمێک لەگەڵ هویەتى كوردیى ھەنانو، بەڵکو نووسراویەکەیان بە ناوی “شۆرشە عه‌ره‌بییەکان لە باكوری سوریا” ناونراوە، کە ناویەکى تەبعیضی و دوور لە ڕاستیە. ئەو شۆرشەیە نە بۆ ئەوەی شۆرشى كوردى بێت، بەڵکو شۆرشى نیشتیمانى بوو کە كوردیش لەگەڵ مەكوناتى تر بوون. بەهۆی ئەوە، ناوی گونجاوى ئەو شۆرشەیە دەبێت بێت: “شۆرشى نیشتیمانى لە باكوری سوریا”.

– دەسپێکردنى شۆرشەکە

شۆرشى كوردى بەرامبەر داگیرکاریی فەڕەنسا لە ناوچەى ئیدلب دەستپێکرد. شۆرشگێران ١٢١ شەڕیان کرد، زۆربەیان لە ناوچەى ئیدلب بوو. یەکەم گروپى شۆرشگێر لە کفر تخاریم دامەزرابوو، شارە سەرەکى شۆرشەکەیش ئه‌رمنه‌ز بوو. بەرەوپێشکەوتە، ئەبرایم ھەنانو ٢٥ شەڕ بە شەخصی خۆی ڕاهێنانی کرد. شەڕەکانى گرنگ: شەڕى مرد، حارم، دوویلا، کۆتی بیوك، شاخەكانى حفصرجه‌، ئیسقاط، جسر الشغور، شەڕى شێخ خطاب لە دۆڵى ڕوج، شەڕى حەمام لە دشتا ئەمک (سەهل العمق)، مەعرە الإخوان، كلى، مەریامین، جسر الحدید، دەرکوش، سەرجە، شاخە زاویا، شێر قاق، كورین و غیرە.

– کەسانى شۆرشگێری كوردى و دڵنیاکردنەوەی ناوچەكان

شۆرشەکە دوای ١٩١٩ تا ١٩٢١ بەردەوام بوو. چەندین كورد و كەسایەتى نیشتیمانى بەردەوام بوون، بە شەڕ، برین و شه‌هیدبوون. ژمارەیەك لە ناوەڕاستەکان: سەرباز محەمەد مەمۆ، عیزەت ھەنانو، پێشنگ نجه‌یب عوید، موستەفا عوید، ئبرایم عوید، یحیى بەگ، محەمەد زەردی، کنجو شێخ عه‌مرو، ئیسماعیل لاطه‌ و تر…

– وەڵامى توند بە نووسەرانى ناسیۆنالیست

بەشێك لە نووسەرانى شۆڤینیست و تەبعیضکار لە تێکەڵبوونی كورد لە ئیدلب ناردۆن، بەڵام ڕاستی ئەوەیە کە دوو لوایەى كوردى لە ئیدلب بە شۆرشەکە دا بووە، یەکێ بە ناوى “لوای كورد” و دووەمی جێگایەکەی “جەبەل الأكراد”. لە گوندی ئه‌بینیش، شەڕگێرییەکان ڕووبەڕوون بوون بە ٥٠٠ كێسە كورد و چەرکەس خەیلەسوار.

– شەهید فەوزی قاوقجی (كوردى)

کەسایەتى كوردى فەوزى قاوقجییش لە شۆرشەکە بە بەشی خۆی دا بەگوێرەى ڕاگەیاندنەوە.

– ڕەوشتێکى تەریخی لە ھەنانو

وەک بەڵگەیەکی ماندوو، کاتێک نمایەنده‌ى فەڕەنسا هەنانۆ بە گۆرینەوەی شۆرش ڕەزگار کرد، بەوەی پێی وتی:
“تۆ كوردیت، بۆچی لەگەڵ عه‌ره‌بەکان شەڕدەکەیت؟”
هەنانۆ وتی: “ئازادی حقى گەلی منە، وەک سەلاحەدین ئەیوبى ئێوە لە ناوچه‌کەی خەرج کرد، منیش دەخەرجمتان.”
لە کتێبێک و سەریالێکی سوری (براكانى خاكى) دەربارەى ئەمە دەقی بەرامبەر هەیە.

فەڕەنسا دەتەوێت بە هەنانۆ حوکمەرى خۆگردى بۆ ناوچەى باكوری حەلب و عەفرین بکا، بەڵام هەنانۆ رەتیدا و داوای سەرخۆیی کرد.

– ڕەوشتە نوێیەكانی ئیدلب

ئیدلب لە ئێستادا لە ژێر دەستى تێکچەوەکانى سەلفییە و تەندروستى سەربازى دادەنرێت. پەیوەندى ئەو گروپانەی کوردى پەیوەندییان بە سەلفییەییە، وەکو:

• ئەنسار الإسلام

• حەڕەکەی موهاجیرینى ئەهلی سونەى كورد

• حەڕەکەى سەلاحەدین كوردى

• جەبەی ئەسلامییەى كوردی (کە لە ٢٠١٤ پەیوەندی کرد بە ئەحرار الشام)

ئیدلب بە شێوەیەکی جۆراوجۆر، لە سەوریا دابڕا، ژێر دەستى گرووپێکى هەراسانەیە کە به‌ شێوەى شەڕى دژی هۆقوقى نەتەوەییەكانى كوردە و پەیوەندىیان بە فکری تەندروستى و فەرمی ئەڵقاعەیە، بە تایبەتى “هەیئە تەحریر الشام”.